Ambasadori i Shteteve të Bashkuara të Amerikës në Tiranë, John Uidhers, në një intervistë për gazetën “Panorama”, flet mbi zhvillimet politike në vend vetëm pak kohë para se ai të largohet nga Shqipëria. Uidhers shprehet se zgjedhjet e vitit të kaluar nuk përmbushën standardet ndërkombëtare dhe se shqiptarët nuk duhet të kenë një status si votues të dorës së dytë. Ambasadori flet edhe për rrëzimin e dekreteve të Topit në Kuvend si dhe për procedurën e re me votim të hapur, duke thënë se shqyrtimi i tyre nuk ishte sipas traditës amerikane. Ai komenton edhe gjendjen e korrupsionit në Shqipëri, ku sipas tij, shifrat e perceptimit janë vërtet shqetësuese. Për herë të parë, ambasadori i SHBA-ve tregon se si rasti i personazhit të Klodit në “Big Brother 3”, u përmend në fjalimin e Sekretares së Shtetit, Hilari Klinton. Në këtë intervistë, ambasadori flet gjerësisht edhe për mjaft tema problematike të shoqërisë shqiptare. Panorama: Z. ambasador, po i afroheni fundit të mandatit tuaj ndërkohë që vendi është në një situatë të tensionuar politike mes shumicës dhe opozitës, për shkak të zgjedhjeve të kaluara parlamentare. Raporti i Departamentit të Shtetit për të drejtat e njeriut i vlerësoi këto zgjedhje, por edhe vërejti se ato “nuk realizuan plotësisht potencialin e vendit për t’iu përmbajtur standardeve më të larta për zgjedhjet demokratike.” Çfarë do t’u sugjeronit shumicës dhe opozitës për të arritur një marrëveshje politike?
Ambasadori Uidhers: Erald, të falënderoj për këtë pyetje. Më lejo të filloj duke u përpjekur të bëj një pohim të gjerë temash, sepse mendoj se këto tema do të shfaqen gjatë intervistës dhe pastaj mund të merrem specifikisht me çështjet që ngrite.
Nga pikëpamja e impasit politik, nga pikëpamja e çështjeve sociale që do të diskutojmë, nga pikëpamja e këndvështrimeve të të drejtave të njeriut, etj., mendoj që një mesazh që do të doja t’iu jepja të gjithë lexuesve tuaj, publikut shqiptar, në fakt përmblidhet tek interesat e popullit. Kam këtu një citim që më pëlqen shumë nga Presidenti Ronald Regan, që mendoj e rrok këtë ide shumë, shumë mirë dhe që do doja t’jua lexoj. Në këtë citat Presidenti flet në mënyrë specifike mbi tregjet e lira dhe ekonominë, por nëse i dëgjon fjalët e tij, mesazhi është më i gjerë se sa aq. Më lejo ta lexoj si fillim, si një pikë referimi për atë çka do të jemi duke folur gjatë intervistës. Presidenti Regan tha… dhe, meqë ra fjala, e di që shumë shqiptarë e respektojnë shumë atë. E di që shumë prej udhëheqësve politikë, Kryeministri, udhëheqësi i opozitës, të gjithë kanë folur fjalë të shkëlqyera për të, ndaj mendoj se është diçka që do të ketë një jehonë të vërtetë… ai tha: “Vetëm kur shpirti njerëzor lejohet të shpikë dhe të krijojë, vetëm kur individëve u jepet një interes personal në vendimet për politikat ekonomike apo politike dhe përfitojnë prej suksesit të këtyre politikave, vetëm atëherë shoqëritë mund të mbeten ekonomikisht aktive, dinamike, progresive dhe të lira. Besim tek njerëzit. Ky është mësimi i padiskutueshëm i të gjithë punës këtu, që i kundërvihet nocionit se kontrollet e shtrënguara të Qeverisë qenkan thelbësore për zhvillimin ekonomik.” Besim tek njerëzit.
Ju pyetët lidhur me zgjedhjet, mbi impasin e tanishëm politik dhe përgjigja ime do të jetë kjo: mendoj të gjithë kemi vënë në dukje se zgjedhjet e fundit kishin disa elementë që u përmirësuan, por mendoj që cilido që bëri një vlerësim për ato zgjedhje, pavarësisht se kush ishte, prapëseprapë gjeti se zgjedhjet ishin nën standardet ndërkombëtare. Ne e thamë këtë në raportin tonë për të drejtat e njeriut dhe këshilla ime është që ky është fakti kyç në vlerësimin tonë për zgjedhjet e shkuara. Nuk shoh asnjë arsye se pse shqiptarët duhet të jenë të kënaqur me zgjedhje që nuk përmbushën standardet ndërkombëtare. Për votuesit shqiptarë nuk duhet të ketë status të dorës së dytë. Votuesit shqiptarë duhet të kenë të njëjtën të drejtë, të njëjtën siguri, të njëjtin besim që procedurat e tyre të zgjedhjeve të jenë po aq të mira sa kudo tjetër. Populli shqiptar e meriton këtë. Dhe, derisa të përmbushen këto standarde, atëherë gjithçka që nuk synon të përmirësojë, të çojë përpara, të arrijë atë standard më të lartë, mua nuk më duket se ka shumë të bëjë me atë çka u nevojitet njerëzve – nëse këto zgjedhje, si ishin në krahasim me zgjedhjet e mëparshme, nuk më duket se ka shumë rëndësi. Ajo që nevojitet është se si janë në krahasim me normat ndërkombëtare.
Për sa i përket impasit, Qeveria ime ka qenë shumë, shumë e qartë – ne do të donim të shihnim dialog, do të donim të shihnim kompromis, për t’i dhënë fund ngërçit që ka vazhduar tepër, tepër gjatë dhe ka qenë i dëmshëm për lëvizjen e vendit përpara, si nga ana e të gjitha çështjeve me të cilat përballet, ashtu edhe nga ana e axhendës suaj euro-atlantike. Ne e kemi bërë shumë të qartë, nga nivelet më të larta të Qeverisë, mbështetjen tonë për nismën e Parlamentit Europian. Ne mendojmë që parimet e përcaktuara në atë nismë janë pozitive dhe në interesin më të mirë të vendit. Ndaj shpresojmë që udhëheqësit e të dyja palëve këtu do të përfshijnë frymën e kompromisit, konsensusit dhe dialogut që kanë paraqitur europianët dhe të punojnë për t’i dhënë fund ngërçit. Kam parë që po zhvillohen përsëri diskutime. Mendoj që është një shenjë pozitive dhe shpresoj që të dyja palët do të ndërtojnë mbi këtë, do të ndërtojnë mbi këto diskutime, do të bëjnë edhe më shumë përpjekje, do të marrin përsipër një risk më shumë në emër të vendit si i tërë, për të arritur një zgjidhje të kësaj çështjeje.
Panorama: Raporti i DASH për të drejtat e njeriut për vitin 2009 vërente që në Shqipëri nuk respektohen të drejtat e homoseksualëve. Ju personalisht u përfshitë në një fushatë për të mbrojtur dhe për t’i dhënë kurajë Klodian Çelës, një të riu që pranoi publikisht homoseksualitetin e tij. Mund të më thoni se si përfundoi emri i Klodian Çelës në fjalimin e Sekretares Klinton?
Ambasadori Uidhers: Po ta njihje Sekretaren Klinton, po të kishe ndjekur karrierën e saj, të gjithë jetën e saj si e rritur, nuk do të ishte aq e çuditshme që historia e Klodian Çelës dhe familjes Çela arriti të kishte aq shumë kuptim për të sa ta përfshinte në fjalimin e saj mbi çështjet e homoseksualëve. Sekretarja Klinton është një mbështetëse e hershme e drejtësisë sociale, për të gjithë njerëzit, nga fe, gjini, orientime seksuale të ndryshme; historia e saj mbi këto çështje është si e admirueshme, ashtu edhe e padiskutueshme. Kur u vu në dijeni të situatës në Shqipëri, situatës me Klodin dhe familjen e tij, ishte një shembull që e ndihmoi për të ilustruar, edhe një herë tjetër përkushtimin e saj ndaj këtyre çështjeve në nivel mbarëbotëror. Fakti që kjo ndodhi në Shqipëri është domethënës në kuptimin që ajo është e përkushtuar ndaj këtyre kauzave kudo në botë. Ajo është e përkushtuar ndaj këtyre çështjeve këtu, ndaj këtyre çështjeve në mbarë botën, është e përkushtuar ndaj këtyre kauzave në Shtetet e Bashkuara dhe po të lexosh fjalimin e saj si të tërë, ishte një pohim shumë i fuqishëm mbi të drejtat e homoseksualëve.
E gjithë kjo do të thotë shumë për të jo vetëm si pohim i një politike, por edhe për atë personalisht, për përkushtimin e saj ndaj këtyre çështjeve, çështjeve sociale në kuptimin e gjerë, çështjet e gruas, tolerancës fetare e kështu me radhë; është pjesë e qenies së saj dhe prandaj ka atë emër që ka në të gjithë botën.
Unë ndaj përkushtimin e saj ndaj këtyre çështjeve edhe sepse jam një zyrtar i Qeverisë së Sh.B.A., por edhe si një qenie e thjeshtë njerëzore. Nuk mund t’i shohësh këto çështje dhe të mos prekesh thellësisht prej tyre. Këta janë njerëz, janë njerëz që duan të jetojnë jetët e tyre si të gjithë njerëzit e tjerë. Dhe fakti që përballen me diskriminim, me ngacmime, që kanë frikë edhe të pranojnë kush janë, është diçka që duhet të ndryshojë. Flasim për Klodin dhe për familjen Çela, ata janë një shembull, janë ilustrues të një problemi shumë, shumë më të gjerë të homoseksualëve, që nuk kanë atë nivel njohjeje që ka familja Çela. Ata janë simbol i të gjithë atyre njerëzve dhe është shumë, shumë e rëndësishme që të drejtat e këtyre njerëzve të respektohen në tërësinë e tyre. Ky është ligji i këtij vendi. E përgëzojmë Qeverinë dhe sidomos Kryeministrin, i cili ishte shumë largpamës mbi këtë çështje, duke miratuar ligjin anti-diskriminim, një pohim shumë i efektshëm mbi të drejtat e të gjithë njerëzve, përfshi geit, lesbiket, biseksualët dhe personat transgender. Megjithatë, është diçka që duhet pasuar nga të tjera veprime. Ne i kemi parë këto çështje, por nuk kemi dëgjuar kurrgjë nga udhëheqësit e këtij vendi për të ndihmuar këta njerëz në nevojë, që po vuajnë dhe janë të frikësuar. Nuk kemi dëgjuar kurrgjë të dukshme, vënien e forcës së udhëheqësisë, qoftë nga Qeveria, qoftë nga opozita në mbështetje të ligjit që e miratuan vetë. Pra, duhet të bëhet më shumë se thjesht një tekst, duhet të bëhet një dokument i gjallë që ndihmon njerëzit në këtë luftë. Pjesën time e shoh si mjaft të vogël, por do të thosha që kemi parë përparime të konsiderueshme gjatë këtyre pak viteve të fundit. Kur unë erdha këtu, nuk kishte organizata apo shoqata; të gjithë funksiononin qetësisht, në heshtjen e vet personale. Tani, jo pozita ime, por pozita e Amerikës, pozita e Qeverisë dhe popullit amerikan, shpresoj t’i kenë ndihmuar të marrin masat që dikur do ta eliminojnë këto lloj diskriminimi dhe do t’u japë atyre njerëzve drejtësi shoqërore. Do të jetë një luftë e gjatë. As ne nuk i kemi zgjidhur këto çështje në Amerikë, por mendoj se këtu ka një fillim tani. Dhe mendoj se është premtuese dhe se ka nevojë për mbështetjen e udhëheqësve.
Panorama: Një prej shqetësimeve të organizmave ndërkombëtare, përmendur edhe në raportin e DASH, është korrupsioni në Shqipëri. A mendoni se janë bërë hapa përpara kundër kësaj dukurie, apo mendoni se ka prekur thellësisht sistemet në Shqipëri?
Ambasadori Uidhers: Mendoj se një prej ndjenjave më të trishtuara që kam në fund të tri viteve këtu është fakti që publiku shqiptar është aq thellësisht i bindur që korrupsioni është i përhapur gjerësisht mes zyrtarëve publikë. Çdo vit ne bëjmë një sondazh që shikon qëndrimin e njerëzve ndaj institucioneve të tyre, ndaj udhëheqësve të tyre, dhe fatkeqësisht, trishtueshëm, shifrat nuk janë përmirësuar gjatë viteve të fundit. Sipas sondazhit të fundit, 92% e shqiptarëve besojnë se korrupsioni është i përhapur gjerësisht apo shumë i përhapur mes zyrtarëve publikë. Është një shifër e pabesueshme. 50%, 30% do të ishte një shifër shqetësuese… por 92%! Dhe tmerri – po përdor pikërisht këtë fjalë, ‘tmerri’, i korrupsionit është që e bën vendin të gjakojë. Korrupsioni nuk ka vlerë për ndonjë gjë apo për ndokënd. Korrupsioni është shkatërrues ndaj të gjitha gjërave pozitive që vendi po përpiqet të bëjë. Duhet bërë vërtet diçka për këtë, në mënyrë shumë serioze. Të gjithë flasim për të, dëgjojmë deklarime për të, por sulmi, sulmi mbi korrupsionin, nuk mund të jetë një tekst, apo një copë letër, apo një fjalim që tingëllon mirë, duhet bërë me anë veprash. Dhe njerëzit që janë të korruptuar, që gjenden të korruptuar, pavarësisht ku janë, qofshin në nivelet më të larta të qeverisjes, qofshin në segmente të tjera të shoqërisë, nuk mund të mbrohen për shkak të një dispozite imuniteti apo lidhjeve të tyre me dikë. Korrupsioni duhet çrrënjosur me rrënjë dhe me degë.
Më lejoni të siguroj që njerëzit ta kuptojnë – nuk është veç një individ që flet këtu; është zëri i popullit tonë, është zëri i popullit që është shumë i lidhur me Shqipërinë dhe popullin shqiptar, që duan të shohin vetëm të mira për këtë vend, miqësia e të cilit me këtë vend shtrihet tej në histori dhe që do të mbetet përgjithmonë. Ne do të jemi gjithmonë, gjithmonë afër popullit shqiptar. Shqiptarët janë mes miqve tanë më të dashur kudo në botë dhe kjo nuk ka për të ndryshuar kurrë. Prandaj, këto gjëra nuk i themi si kritika, por në përpjekje për të qenë konstruktivë, në përpjekje për të ndihmuar arritjen e synimeve që vendi dhe udhëheqësit kanë përcaktuar. Ja tek është një zë, shumë më i efektshëm se zëri im, që flet pikërisht për këtë. Ky është zëri i Presidentit Obama, dhe ja se ç’thotë, “Ajo që do bëjë Amerika është rritja e ndihmave për individë të përgjegjshëm dhe institucione të përgjegjshme, me fokusin mbi mbështetjen e mirëqeverisjes, mbi parlamente që kontrollojnë abuzimin e pushtetit dhe sigurojnë që zërat opozitarë dëgjohen; mbi sundimin e ligjit, i cili siguron administrimin e barabartë të drejtësisë; mbi pjesëmarrjen qytetare, në mënyrë që të rinjtë të përfshihen; mbi zgjidhjet konkrete për korrupsionin… për të çuar përpara transparencën dhe llogaridhënien.” Dhe më pas, vazhdon duke thënë se e ka udhëzuar administratën e tij t’i kushtojë vëmendje më të madhe korrupsionit se kurrë më parë, përfshi edhe në raportin tonë për të drejtat e njeriut, i cili tani do të përfshijë një seksion të posaçëm mbi korrupsionin. Kjo është përgjegjësia jonë për të mbështetur ata që veprojnë në mënyrë të përgjegjshme dhe, siç thotë Presidenti Obama, për të izoluar ata që nuk veprojnë kështu. Pikërisht këtë do të bëjë Amerika.
Panorama: Raporti i DASH vëren më tej se Shqipëria mbetet një vend burimi për trafikimin. A mendoni se Qeveria po e lufton krimin pa kompromis?
Ambasadori Uidhers: Raportet tona më të fundit, përfshi raportin për trafikimin e qenieve njerëzore për vitin 2010, për fat të keq sugjerojnë se këto probleme mbeten ende shumë serioze. Do të donim dhe do të këmbëngulim shumë që të jemi në krah të të gjithë atyre që marrin përsipër luftën kundër këtyre çështjeve – trafikimit, dhunës në familje, krimit të organizuar. Jemi duke parë nga afër masa të ndryshme dhe do të donim të theksonim disa prej gjërave që po vëzhgojmë. Jemi të shqetësuar që këto gjëra të mos shkojnë në drejtimin e gabuar. Për shembull, ka një numër nismash ligjore që tani janë në proces. Nuk janë përfundimtare dhe shpresojmë që në fund do të jenë shumë të mira. Disa prej gjërave për të cilat kemi shqetësime për sa i përket trafikimit, për sa i përket dhunës në familje dhe çështje si këto, kanë të bëjnë me identifikimin dhe identifikimi i viktimave ka vërtet rëndësi parësore, nëse duam t’i luftojmë këto probleme. Kemi disa shqetësime lidhur me disa propozime të kohëve të fundit, që mendojmë se kanë potencialin për të penguar përpjekjet e grupeve joqeveritare, për të identifikuar si duhet viktimat e trafikimit. Duam që Qeveria të vazhdojë të punojë me OJQ-të mbi çështjen e identifikimit të viktimave. Për t’iu kthyer citimit të Reganit që përmenda, procesi duhet lejuar të jetë sa më i lirë, i plotë dhe bashkëpunues mes OJQ-ve, që janë në vijën e parë të frontit për këto çështje dhe Qeverisë. Nuk duam të shohim një situatë në të cilën autoriteti i Qeverisë, në një mënyrë a një tjetër, të kufizojë apo pengojë identifikimin e viktimave. OJQ-të kanë një rol madhor këtu dhe disa prej tyre na kanë shprehur shqetësime dhe ne duam t’i marrim shqetësimet e tyre vërtet shumë seriozisht.
Një tjetër çështje është financimi i strehave. Edhe një herë, mirëpresim nismën e Qeverisë për të ndihmuar në këtë fushë. Por nuk do të donim aspak që kjo ndihmë të pengojë strehat dhe përgjegjësitë e tyre; nuk do të donim që kufizimet në financimin e përgjithshëm në një mënyrë a një tjetër të kufizonin atë çka këto streha apo institucione të tjera mund të bëjnë. Kemi dëgjuar sugjerime që ndoshta do të instalohen zyrtarë në streha dhe shqetësohemi për këtë – duam që strehat të mbeten të pavarura. Nuk duam një ndjenjë kontrolli që do të pengonte punën e shkëlqyer të strehave. Do të donim që njerëzit të shohin me shumë kujdes ato dispozita në projektligje dhe të punojnë kryesisht me OJQ-të, me ne, me ndërkombëtarë të tjerë dhe kjo të bëhet si duhet. Pikërisht këtu, partneriteti midis Qeverisë dhe OJQ-ve duhet të jetë një partneritet real; nuk mund të jetë një direktivë e Qeverisë. Besim tek njerëzit, besim tek njerëzit.
Panorama: I njëjti raport vëren problem në sistemin e drejtësisë, madje hedh dyshime mbi paanshmërinë e gjykatave, duke përdorur shembuj konkretë të lirimit të trafikantëve të qenieve njerëzore nga Gjykata e Lartë. Cili është problemi më i madh i drejtësisë shqiptare sot: varësia nga korrupsioni apo varësia nga politika?
Ambasadori Uidhers: Së pari, keni të drejtë, në raportin tonë për trafikimin e personave kemi vërejtur që Gjykata e Lartë kishte kthyer dy dënime të vitit 2009. Në atë raport shprehëm shqetësime mbi paanshmërinë, të pasqyruar në atë lëvizje të gjykatës. Nuk ka “apo” për korrupsionin dhe politizimin e gjykatave: të dyja këto janë probleme shumë, shumë serioze. Gjykata duhet të ketë besimin e publikut. Njerëzit, qofshin nga pjesa më e ulët, më e varfër e shoqërisë, duhet të besojnë se kur çështja e tyre të arrijë në gjykatë, do të zgjidhet mbi bazën e ligjit dhe drejtësisë, jo mbi një ryshfet paguar gjykatësit, jo mbi ndërhyrjen e një zyrtari të lartë politik për të nxjerrë atë vendim që do ai apo ajo. Gjykatat duhet të jenë forumet e pavarura, të balancuara, të barabarta, para të cilave kushdo mund të ketë një dëgjim të drejtë, një proces të drejtë dhe një vendim të drejtë. Kam folur mbi pavarësinë e institucioneve, sidomos të sistemit gjyqësor, qysh kur kam arritur këtu dhe mendoj se për të gjithë ne këtu është një prej përparësive kryesore për ndërtimin e një demokracie të plotë. Fakti që ka ende problem në sistemin e gjykatave është diçka që duhet luftuar seriozisht dhe plotësisht. Nuk mund të ketë kompromis për ndërtimin e një gjyqësori të pavarur dhe një gjyqësori objektiv dhe të balancuar.
Panorama: Keni kritikuar refuzimin e Z. Vangjel Kosta si kandidat për Gjykatën Kushtetuese. Parlamenti sapo refuzoi dy të emëruar të tjerë për Gjykatën e Lartë. Madje, Parlamenti ndryshoi edhe procedurën e votimit mbi dekretet, duke vendosur votim të hapur. Një votë të tillë edhe e kanë konsideruar pjesë të traditës amerikane në emërimin e gjykatësve. Cili është komenti juaj?
Ambasadori Uidhers: Do të doja të bëja shumë të qartë, do të doja të thosha shumë drejtpërdrejt se sistemi dhe procedurat për përzgjedhjen e gjykatësve për në Gjykatën Kushtetuese dhe Gjykatën e Lartë nuk janë aspak sistemi amerikan. Të marrësh një element nga sistemi ynë i gjerë dhe gjithëpërfshirës që siguron se do të kemi njerëzit më të mirë të vendit në gjykatat tona, pra, të marrësh një element dhe të pretendosh se, për rrjedhojë, ajo që po ndodh aktualisht në Parlament është në ndonjë mënyrë e barasvlershme me atë që bëjmë në Amerikë, është thjesht e pasaktë.
Shikoni ç’po ndodh në Parlament tani lidhur me përzgjedhjen dhe miratimin e gjykatësve. Kemi në një anë shumicën, e cila përdor haptas kritere të ligjit të lustracionit për të refuzuar gjykatësit, ndërkohë që ligji i lustracionit nuk është ligj i këtij vendi. Gjykata Kushtetuese, me rekomandimin e Komisionit të Venecias, e shpalli atë ligj jokushtetues. Megjithatë, duke e shpërfillur atë, gjykatësit po refuzohen. Kjo nuk do të ndodhte kurrë në Shtetet e Bashkuara. Nëse Gjykata e Lartë do të vendoste, le të themi, se gjinia apo raca nuk mund të përdoren si kritere për të refuzuar gjykatësit dhe Senati do të përpiqej ta bënte këtë, do t’u duhej të jepnin llogari dhe praktika do të ndalohej. Opozita as që merr pjesë në proces, në diçka kaq të rëndësishme sa zgjedhja e gjykatësve më të mirë për gjykatat më të larta, gjykatat më të rëndësishme në vend, ata thjesht nuk marrin pjesë. Vetëm partia e z. Meta, LSI dhe përfaqësuesit çamë kanë marrë një qëndrim parimor mbi këtë çështje. Nuk i kanë votat, por kanë votuar mbi parimin dhe kjo është diçka e mirë. Pra, kur e shikon si të tërë, duket shumë e politizuar, as nuk ka përpjekje për të arritur një frymë konsensusi të njërit krah me tjetrin. Është proces ndarës dhe në proces, jam shumë i shqetësuar që njerëzit më të mirë, njerëzit më të kualifikuar për këto poste po humbin në një kohë kur Shqipëria ka nevojë për çdo person të talentuar që mund të gjejë, sidomos në emërimet e gjyqësorit. Nuk e di kush i ka ngritur pretendimet dhe nuk flas për individë këtu, por çfarëdo pretendimi se ka ndonjë barasvlerë midis asaj çka po ndodh në Parlamentin këtu dhe asaj që ndodh në Shtetet e Bashkuara është absolutisht e pasaktë.
Panorama: Shpesh keni dalë publikisht për të mbrojtur gazetarët dhe lirinë e shtypit në Shqipëri. Si e shihni situatën dhe çfarë mund të bëhet për ta përmirësuar atë?
Ambasadori Uidhers: Mendoj se së pari, media këtu është një prej institucioneve të pakta në sondazhin tonë për korrupsionin, që shihej si e dobishme në luftën kundër korrupsionit. Kjo është diçka shumë pozitive. Ajo për të cilën shqetësohemi është se ka shumë politizim, ka shumë presion nga autoritetet, një pjesë e madhe prapa perdes, që duket se rreket t’i japë medias formë sipas një spektri politik apo një tjetri. Nuk është diçka e mirë. Në një demokraci, liritë e shtypit janë absolutisht thelbësore dhe pavarësisht nëse të pëlqen apo jo ajo që thotë shtypi, as nuk ka të bëjë dhe as nuk ka rëndësi. Është detyrë e shtypit të informojë publikun, të ndihmojë në debatin demokratik dhe të jetë një lloj qeni rojë për çfarëdo abuzimesh që mund të ndodhin në ndonjë segment të shoqërisë dhe shtypi duhet të jetë i lirë ta bëjë këtë. Pra, shqetësohemi për raste në të cilat duket sikur shënjestra është shtypi, apo një gazetar investigativ, që ka ekspozuar një zyrtar të lartë, dhe jo ajo që në fakt ka ndodhur. Nuk jam këtu për të vlerësuar fajin apo pafajësinë e ndokujt, por presioni politik mbi median nuk është diçka që ndonjë demokraci mund ta tolerojë. Mendoj se vendet si Shqipëria e dinë këtë më mirë se sa kushdo tjetër. Shumë njerëz këtu kanë jetuar në një shoqëri në të cilën shtypi ishte tërësisht i kontrolluar nga Qeveria [komuniste] dhe të gjithë e dimë sa e tmerrshme ishte kjo. Shqetësohemi për presionin mbi televizionet e media të tjera. Ishim shumë të shqetësuar dhe e thamë këtë në raportin tonë për të drejtat e njeriut shumë qartë, që një gjykatë vendosi në favor të gazetës “Tema”, që mund të vazhdonte të mbante zyrat në një vend të caktuar, ndërkohë që të tjera çështje ishin duke u zgjidhur. Qeveria e injoroi vendimin e gjykatës, e detyroi gazetën të largohej dhe sot gazeta është e mbyllur. Shqetësohemi në rastet kur gazetarët janë shënjestër e kërcënimeve fizike apo dhunës fizike. Do të donim që në këto raste të bëhej drejtësi, kam parasysh rastin e veçantë, të cilit i referohem kur u godit Mero Baze. Ai shkakton shumë kundërshti; ka thënë shumë gjëra kritike për shumë njerëz dhe institucione, përfshi këtë ambasadë dhe mua. Por nuk është kjo e rëndësishmja. Ai ka të drejtën t’i thotë ato gjëra për mua dhe të tjerët dhe nuk mund ta shantazhosh atë apo tjetërkënd me anë të dhunës fizike. Kjo është diçka së cilës po i kushtojmë gjithmonë e më shumë vëmendje dhe jam i sigurt që zhvillimet do të pasqyrohen në raportin e vitit tjetër.
Mund ta dini ose jo që kam admirim shumë të madh për shkrimtaren tuaj Musine Kokalari. Ajo ishte shumë e mprehtë, për aq shumë gjëra; ishte si profete për këtë shoqëri edhe pse sakrifikoi dhe vuajti aq shumë në jetën e saj. Ja se çfarë tha në vitin 1946, “Liria e shtypit është arma e shëndoshë për zbatimin e drejtësisë, e cila mbron barazinë e të gjithëve përpara ligjit, ndalon vjedhjen e tokës së të varfrit për ta detyruar të marrë borxh dhe të heqë dorë nga ajo çka ka. Liria e shtypit lufton ryshfetin.” Kur i dinte ajo këto aq shumë vite më parë dhe nëse ka vullnetin t’i thotë në kushtet e armiqësisë dhe shtypjes që vuajti, ne duhet ta dimë edhe më mirë tani dhe të veprojmë edhe më shumë në një shoqëri demokratike.
Panorama: Një prej çështjeve të pazgjidhura në Shqipëri është ajo e gjakmarrjes. Dimë që qindra familje vazhdojnë të jetojnë në izolim për shkak të gjakmarrjes. Çfarë u keni sugjeruar autoriteteve për të bërë përparim në këtë çështje?
Ambasadori Uidhers: Përsëris, në shumë prej raporteve tona, ne e kemi bërë çështjen e gjakmarrjes një temë kritike. Më lejoni ta filloj me diçka shumë personale për mua dhe këdo tjetër që punon në këtë ambasadë. Pak javë më parë, një prej punonjësve tanë, një prej punonjësve më të shtrenjtë, më të dobishëm, më të sjellshëm u vra sepse u gjend i pafajshëm pranë një akti gjakmarrjeje. Mënyra që gjeti dikush për të sulmuar armikun e tij ishte të vendoste eksploziv në aparatin e televizorit. Dhe miku ynë i dashur thjesht donte të ndihmonte për ta vënë në punë. E bëri prej bujarisë, sepse ishte fqinj i mirë, për të qenë bujar, dhe humbi jetën, papritur, në fundjavë; ishte aty për një çast dhe nuk ishte në tjetrin. La pas një familje të mrekullueshme, një bashkëshorte të shkëlqyer, dy fëmijë, që nuk kanë më bashkëshortin dhe babanë. Kjo është e patolerueshme; nuk mund të tolerohet të ndodhin gjëra të tilla, që të ndodhin gjakmarrje dhe vrasje për hakmarrje, në një shoqëri që po përparon kaq shpejt sa ajo shqiptare. Vuajtja vazhdon, sepse siç e përmendët në pyetjen tuaj, janë familjet që bëhen viktima kryesore të atyre mosmarrëveshjeve. U duhet të fshihen, të izolohen nga shoqëria, si për mbijetesën e tyre, ashtu edhe për nga kontributi potencial që mund të jepnin për Shqipërinë. Vendosen në një lloj azili të brendshëm, që nuk mund të jetë pjesë e gjërave të jashtëzakonshme që po ndodhin. Jemi të inkurajuar nga fakti që kemi vërejtur në raportin tonë që numri i vrasjeve nga gjakmarrja duket se po pakësohet. Ky është lajm i shkëlqyer dhe një hap madhor. Por, për sa kohë që mentaliteti dhe vuajtja vazhdojnë, nuk mjafton; duhen bërë përpjekje, jo vetëm nga Qeveria, por nga shoqëria në përpjekje për ta eliminuar këtë problem tërësisht. Duhet të them, hera-herës shqetësohemi që autoritetet përpiqen të marrin një vrasje nga gjakmarrja dhe ta vendosin në një kategori tjetër, që përparimi në këtë fushë të duket më i mirë se sa është faktikisht. Do të këshilloja që kjo të mos ndodhte. E vetmja mënyrë se si mund të luftohet ky problem i tmerrshëm është të pranohet realiteti i tij dhe të ecet vendosmërisht kundër një vrasjeje për hakmarrje të përkufizuar si vrasje për hakmarrje, dhe një vrasje për gjakmarrje të përkufizuar si vrasje për gjakmarrje, jo të bëhen përpjekje që situata të duket më mirë se sa është. Mbështetja për ato familje duhet të vazhdojë; ata njerëz kanë nevojë të madhe për ndihmë dhe kjo ndihmë duhet të jetë aty. Kjo është diçka që nuk kisha pritur kurrë gjatë kohës sime këtu që të më prekte mua apo njerëzit e mi drejtpërdrejt dhe personalisht. Tani, kjo ka ndodhur dhe e kuptoj pak më mirë se sa i tmerrshëm është ky problem.
Panorama: Departamenti i Shtetit vëren gjithashtu çështje të diskriminimit, sidomos kundër romëve që jetojnë në kushte të vështira. Cila është përgjegjësia e Qeverisë për integrimin e këtyre njerëzve?
Ambasadori Uidhers: Në disa raste kam vizituar familje dhe komunitete rome, duke filluar dy vjet më parë, kur isha në Korçë. Pata mundësinë të flisja vetë me njerëzit dhe më së fundi, pak javë më parë, vizitova komunitetin rom këtu, prapa stacionit të trenit në Tiranë. Kushtet në të cilat jetojnë këta njerëz – nuk ka fjalë tjetër – janë skandaloze. Vetë strehat që ngrenë në përpjekje për t’u mbrojtur nga moti janë tërësisht të pamjaftueshme për çdo qenie njerëzore. Mungesa e mjediseve, energjisë, aksesi tepër minimal ndaj ujit, çështjet higjeno-sanitare në këto vende ku jetojnë këta njerëz janë vërtet shokuese. Më lejoni të jem shumë i qartë: ka nevojë për veprime reale. Ka një strategji kombëtare për romët dhe egjiptianët ballkanikë dhe grupe të tjera, por ku është buxheti për t’i bërë realitet? Ku është stafi? Më e rëndësishmja, ku janë veprimet? Duket se e vetmja kohë kur romët presin vizitorë nga autoritetet apo udhëheqësit është rreth fushatave zgjedhore. Duket gjithashtu sikur e ashtuquajtura zgjidhje për problemet e romëve kur këto probleme shkaktojnë siklet është largimi i tyre, heqja nga sytë e publikut. Kjo nuk është zgjidhje. Do të zhgënjehesha shumë nëse, si rezultat i vizitës sime, ai komunitet do detyrohej të lëvizte për të gjetur një vend tjetër edhe më të keq për të jetuar. Përshëndes grupet joqeveritare që po punojnë me këta njerëz, në përpjekje për të siguruar kushtet shëndetësore, arsimore e kështu me radhë, qoftë edhe kushtet bazë të sigurisë.
Pashë një djalë të vogël, që pranë një sobe tërësisht jashtë përdorimi, kishte djegur rëndë krahun dhe ishte shtrirë si në koma për shkak të kësaj. Përpjekjet për t’i ndihmuar këta njerëz duhet të jenë të bashkërenduara dhe serioze. Diçka duhet bërë për procedurat e regjistrimit, që krijojnë disavantazhe për ta, sa u mohohen shumë mundësi punësimi, u mohohen mundësi shkollimi, praktikisht u mohohen, fëmijëve të tyre; aksesi ndaj kujdesit shëndetësor është i kushtueshëm në pamundësi apo është i çrregullt. I kthehemi premisës bazë: të gjithë jemi njerëz dhe qenie njerëzore. Dhe në botën e sotme duhet të punojmë për të siguruar që askush të mos mbetet pas, që askush të mos injorohet. Pra, qëndrojmë gati për të ndihmuar me përpjekje realiste dhe të vërteta për t’u marrë me situatën, jo me përpjekje retorike. Strategjia si tekst është një fillim i mirë, por ajo mbetet veç një tekst nëse nuk ka financim, financim i vërtetë, nëse nuk ka njerëz që do ta bëjnë të funksionojë.
Panorama: Një tjetër raport është edhe ai mbi liritë fetare në Shqipëri. Si e shikoni lirinë e besimit dhe bashkëjetesën fetare?
Ambasadori Uidhers: Po. Një raport që hartojmë, që është shumë i rëndësishëm, përkrah raportit për të drejtat e njeriut dhe raportit për trafikimin, është ai mbi lirinë fetare dhe rrethanat e feve. Në Shqipëri, në tërësi, kemi të bëjmë me një histori pozitive. Në shumë vende për të cilat raportojmë mbi përplasje mes grupeve të besimeve të ndryshme fetare, jeta është e tmerrshme. Këtu nuk ndodh kështu. Fetë bashkëjetojnë dhe shkojnë shumë mirë, njerëz nga besime të ndryshme martohen dhe respektojnë mësimet e feve të tjera dhe mendoj ky është kontribut madhor që Shqipëria mund të japë për botën. Ka disa pika, megjithatë, që ne po i shohim. Është një situatë e mirë dhe po përpiqemi ta përmirësojmë më tej. Mund të dini që ekziston një organizatë, një grup ombrellë për kishat protestante dhe fetë protestante të praktikuara këtu në Shqipëri. Me sa kam kuptuar, një marrëveshje si ajo që kanë fetë e tjera me Qeverinë ka kohë që është pezull mes VUSH (Vëllazëria Ungjillore Shqiptare) dhe qeverisë. Është shumë e rëndësishme për ne dhe është shumë e rëndësishme për Shqipërinë dhe do të donim që Qeveria dhe VUSH të kenë një marrëveshje të tillë sa më parë që të jetë e mundur. Si çështje drejtësie ndaj kujtdo. Ka edhe një ligj mbi fetë që është në proces. Në parim, e mirëpresim shumë këtë ligj, por duhet bërë si duhet. Ai duhet të përpiqet të lehtësojë punën e komuniteteve fetare në praktikat e tyre dhe jo të shkelë pavarësinë e tyre në ndonjë mënyrë. Disa prej dispozitave në këtë projektligj mbi fenë, për të cilat kemi dëgjuar – është ende projektligj – na shqetësojnë për nga kërkesat arbitrare për numrin e pasuesve për çdo fe dhe kohëzgjatjen e qëndrimit të tyre në Shqipëri. Ndjejmë se këto lloj pengesash nuk janë të dobishme dhe nuk janë në përputhje me traditën e gjatë të Shqipërisë për përfshirje të feve. Kujtoni, popullsia çifute në Shqipëri ishte shumë e vogël para luftës, por kjo nuk i pengoi shqiptarët të shtrinin dorën ndaj tyre, ndaj refugjatëve. Këtu, kemi grupe të tjera me besime të ndryshme. Do të donim të largoheshin pengesat që mund të pengojnë aftësinë e tyre për të funksionuar në Shqipëri. Do të donim që tradita përfshirëse e Shqipërisë të përcaktohej në ligj. Kjo është një pyetje që nuk e bëtë, por për të cilën doja të shprehesha. Për sa u përket komenteve të fundit për lexuesit tuaj, kam dy citime që dua t’i ndaj me ta. Prapë nga Ronald Regan. Në vitin 1988, tha, “Tepër [vende në zhvillim] ngecin në vend prej politikave që i marrin frymën nismës së individit dhe thajnë burimet e sektorit privat. Në vend të kontrollit të energjive të popujve të tyre, këto vende duhet t’i çlirojnë dhe të shfrenojnë energjitë e tyre.” Ky është parimi që jam përpjekur të përçoj gjatë kësaj interviste. Mendoj se ky citim e rrok dhe e thekson shumë mirë atë.
Citimi tjetër është nga Presidenti Obama. Do doja të kisha elokuencën për të rrokur atë që kanë mundur të përçojnë këta dy komunikues të vërtetë, por ky citim, në vitin 2009, ndjej se ka qenë shumë i fuqishëm dhe lexuesve tuaj mund t’u pëlqejë. Ai tha, “Kam një besim të palëkundur se të gjithë njerëzit kanë etje për gjëra të caktuara: aftësinë për të thënë atë që mendon dhe për të pasur një zë në mënyrën si qeverisen; besim në sundimin e ligjit dhe administrimin e barabartë të drejtësisë; një Qeveri që është transparente…; lirinë për të jetuar si duan. Këto nuk janë thjesht ide amerikane; janë të drejtat e njeriut. Dhe prandaj ne do t’i mbështesim ato kudo.”
- Advertisement -
